ऐतिहासिक  वस्तुस्थिती – पूर्णगड किल्ला

       रत्नागिरीपासून सुमारे 25 किमी अंतरावर असलेला हा छोटा परंतु ऐतिहासिक सागरी किल्ला. हा किल्ला कान्होजी आंग्रेंच्या बंदरांपैकी एक म्हणून ओळखला जातो

रत्‍नागिरी् जिल्ह्यातील मुचकुंदी नदीच्या मुखाजवळ पूर्णगडाचा छोटासा किल्ला गतवैभवाच्या खाणाखूणा जपत उभा आहे. पूर्णगडाच्या दक्षिण अंगाला मुचकुंदी नदीची खाडी असून पश्चिमेकडे सागर किनारा आहे. लहानश्या टेकडीवर असलेल्या पूर्णगड किल्ल्याच्या पूर्व उतारावर पूर्णगड नावाचे गाव वसलेले आहे.

पूर्णगड किल्ला गावखडी गावाजवळ उभारण्यात आला आहे. या किल्ल्याच्या दाराजवळ मारुती मंदिर आहे. या जुन्या मारुती मंदिराची सध्या गावकऱ्यांनी रंगरंगोटी केलेली आहे. मंदिराजवळच पूर्णगडाचा दरवाजा आहे. शिवकालीन बांधकामाच्या वैशिष्टय़ांप्रमाणे हा दरवाजा लपवलेला आहे.       दरवाजावर गणेश तसेच चंद्र सूर्याची शिल्पे आहेत. प्रवेशद्वाराच्या आत पहारेकऱ्यांच्या देवडय़ा आहेत. येथेच दगडात कमळे कोरलेली पहायला मिळतात. येथे तटबंदीवर चढण्यासाठी पायऱ्यांचा मार्ग आहे. तटबंदीवरून गडाची पूर्ण फेरी मारता येते. पश्चिम अंगाची तटबंदी ढासळली होती परंतु त्याचे नूतनीकरण करण्यात आले आहे आणि इतर तटबंदी काऴया पाषाणातील असून अजूनही भक्कम अशी आहे. किल्ल्याला पश्चिमेकडे लहानसा दिंडी दरवाजा आहे. किल्ला जलदुर्ग असल्याने पायथ्याच्या गावातून एक सोपी वाट गडावर घेऊन जाते.१०ते १५ मिनिटांच्या चढाई ने किल्ल्यावर जाता येते. अतिशय सुंदर असा समुद्र किनारा गडावरून पाहायला मिळतो.

गावाविषयी

पूर्णगड हे  मुचकुंदी नदीच्या काठी वसलेले छोटेसे गाव आहे. हे गावाच्या एका टोकाला खाडी व दुस-या टोकाला सुंदर असा समुद्र किनारा लाभलेला आहे. या गावात विविध जाती – धर्माची लोक राहतात. समुद्र जवळ असल्यामुळे गावातील लोकांचा मासेमारी हा व्यवसाय आहे. बहुतांशी लोक हि मासेमारी करूनच आपला उदरनिर्वाह करतात. गावात विविध प्रकारची मंदिरे, मशिद , विहार आहेत. वेगवेगळे धर्माचे सण इथे मोठ्या उत्साहात साजरे होतात. गावात विविध धर्माची लोक राहत असल्यामुळे सर्वधर्म समभावाची भावना सर्वांमध्ये आहे.सर्व लोक एकत्र आनंदाने राहतात.

पूर्णगड गावाला एक ऐतिहासिक वास्तू लाभलेली आहे  ती म्हणजे पूर्णगड किल्ला . पूर्णगड किल्ला हा अतिशय सुंदर स्वरुपात आहे. तिथून सुंदर असा समुद्र किनारा बघायला मिळतो. लहानश्या टेकडीवर असलेल्या पूर्णगड किल्ल्याच्या पूर्व उतारावर पूर्णगड हे गाव वसलेले आहे.

साजरे होणारे सण

गावामध्ये घरगुती गणेशोत्सव अत्यंत उत्साहात साजरा केला जातो. प्रत्येक घरात मातीचा गणपती बसवून सुंदर सजावट, आरत्या, भजन-कीर्तन आणि मोदकांचा प्रसाद यामुळे वातावरण भक्तिमय होते. कुटुंबातील सर्वजण एकत्र येऊन पूजा करतात, शेजारीपाजारी भेटतात आणि एकोपा वाढवतात. काही घरांत दोन, पाच किंवा अकरा दिवस गणपती ठेवण्याची परंपरा असते. शेवटच्या दिवशी “गणपती बाप्पा मोरया, पुन्हा लवकर या!” या जयघोषात विसर्जन केले जाते. हा सण श्रद्धा, परंपरा आणि आनंदाचा संगम मानला जातो.

शिमगा किंवा शिमगोत्सव हा कोकण भागात साजरा होणारा पारंपारिक सण आहे. हा होळीच्या काळात येतो आणि आनंद, नृत्य, गाणी व रंगोत्सवाने भरलेला असतो. गावातील लोक पारंपरिक वेशात नाचतात, ढोल-ताशांच्या गजरात ग्रामदेवतेची पालखी काढतात आणि एकमेकांवर रंग उधळून सण साजरा करतात. शिमगा हा फक्त होळी नव्हे, तर गावातील एकोपा आणि परंपरेचे प्रतीक आहे.

दिवाळी मोठ्या आनंदात आणि पारंपारिक पद्धतीने साजरी केली जाते. घरांची स्वच्छता, रंगरंगोटी आणि सुंदर रांगोळ्यांनी सणाची सुरुवात होते. नरकचतुर्दशीला आंघोळीनंतर सुगंधी उटण्याचा वापर करून अभ्यंग स्नान केले जाते, तर लक्ष्मीपूजनाच्या दिवशी व्यापारी वर्ग आपापल्या देवघरात व दुकानात लक्ष्मीची पूजा करतात. फटाके, दिव्यांची रोषणाई, आणि घरगुती फराळाचा सुगंध गावागावांत दरवळतो. दिवाळी म्हणजे नातेवाईक, शेजारी आणि मित्रमैत्रिणींनी एकत्र येऊन आनंद साजरा करण्याचा, प्रकाश आणि प्रेम पसरवण्याचा सण आहे.

गुढीपाडवा हा सण नववर्षाच्या स्वागताचा आणि आनंदाचा प्रतीक म्हणून मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. या दिवशी प्रत्येक घराच्या दारात रेशमी वस्त्र, फुलं, नीमपाने, कडुलिंब व साखरेच्या गाठी लावून गुढी उभारली जाते, जी विजय आणि शुभारंभाचे प्रतीक मानली जाते. घराघरात पूजाविधी, नैवेद्य आणि पारंपारिक पक्वान्नांची मेजवानी केली जाते. गावातील लोक नवीन कपडे परिधान करून एकमेकांना शुभेच्छा देतात आणि वर्षभर समृद्धी व आनंद मिळावा अशी प्रार्थना करतात. गुढीपाडवा म्हणजे परंपरा, आनंद आणि नव्या सुरुवातीचा उत्सव आहे.

स्थानिक मंदिरे

पूर्णगड मधील किल्लेकर वाडीत हनुमान मंदिर , विठ्ठल मंदिर , किल्लेकर वाडीमध्ये श्री. सिद्धेश्वर मंदिर व श्री राम मंदिर आहे. धानबावाडी मध्ये महापुरुष मंदिर, लोकरेवाडी मध्ये दत्त मंदिर, श्रीकृष्ण नगर मध्ये श्रीकृष्ण मंदिर, नवानगर मध्ये महापुरुष मंदिर व विठ्ठल मंदिर आहेत.

लोककला

पूर्णगड गावातील लोककला पारंपारिक सण, नृत्य आणि संगीताशी घट्ट जोडलेली आहे. येथे शिमगोत्सव, होळी आणि गणेशोत्सव या काळात पारंपरिक ढोल-ताशा वादन, भजन-कीर्तन, आणि नाच-गाणी ही लोककलांची झलक दिसते. गावातील तरुण मंडळी शिमग्यात “फेरनाच” आणि “वेशभूषा नृत्य” सादर करतात, तर स्त्रिया पारंपारिक गाणी गातात. याशिवाय, कथाकथन, कीर्तन, आणि पारंपरिक वेशभूषेतील नाट्यरूप सादरीकरणे हीसुद्धा पूर्णगड परिसरातील लोककलांचा भाग आहेत, ज्यातून स्थानिक संस्कृतीचा वारसा पुढे नेला जातो.

स्थानिक पाककृती

पूर्णगड गावातील स्थानिक पाककृती महाराष्ट्राच्या कोकणाच्या पारंपारिक चवींवर आधारित आहेत. येथे मसालेदार आमटी, कोकणच्या फिश करी, मोदक, उकडीचे लाडू, अम्बा चटणी आणि वरण-भात यांसारख्या पारंपरिक पदार्थांना विशेष महत्त्व आहे. सणावार आणि उत्सवाच्या वेळी या पदार्थांची खास तयारी केली जाते. समुद्रकिनारी असल्यामुळे ताजी मासळी वापरून बनवलेले पदार्थ आणि कोकम, तिखट व नारळाचे स्वाद या पाककृतींना खास अद्वितीय चव देतात. गावातील प्रत्येक घरात पारंपारिक पद्धतीने स्वयंपाक केला जातो आणि हा स्थानिक वारसा पुढे नेला जातो.

हस्तकला

पूर्णगड गावातील हस्तकला हा स्थानिक संस्कृतीचा महत्त्वाचा भाग आहे. येथे पारंपारिक मातीचे दगडी शिल्प, विणकाम, झोपाळ्यांच्या आणि घरगुती सजावटीच्या वस्तूंचे कारागिरी आढळते. तसेच, मातीच्या गणपती, देवी-देवतांचे मूर्तिकला, रंगीत रांगोळी कला या हस्तकलेतून गावाची सांस्कृतिक ओळख दिसून येते. या कला-हस्तकलेमुळे पूर्णगड गावाची परंपरा, कलात्मक कौशल्य आणि स्थानिक वारसा जतन होतो.